اگر از آن بخش از اصلاح‌طلبان یا افراد مرددی که تصمیم گرفتند در رای‌گیری برای تعیین جانشین رئیسی به مسعود پزشکیان رای بدهند، پرسیده می‌شد چرا؟ اغلب به امید اندکی تغییر، می‌گفتند «حتی یک درصد بهبود اوضاع هم کافی است». امیدی که به نظر می‌رسد پیش از جوانه‌زدن در حال پژمردن است.
داستان امید بستن بخشی از جامعه به چهره‌های نظام برای تغییر و سپس دیدن نشانه‌های فروپاشیدن این امید، پیش از این اغلب چندسال زمان برده، اما این‌بار به نظر می‌رسد از روز نخست انتخاب پزشکیان به عنوان ریاست‌جمهوری، علائم این فروپاشی در پی چند اتفاق و رفتار نمایان شده است.
روز اول؛ پشت به رسانه‌ها، رو به خامنه‌ای
رویدادهای شنبه ۱۶ تیرماه، نخستین رگه‌ها از رفتار و خط مشی دولت پزشکیان را برای افکار عمومی آشکار کرد. شنبه در رسانه‌ها اعلام شد قرار است رییس‌جمهور منتخب نخستین نشست خبری خود را با رسانه‌ها و خبرنگاران در بعدازظهر روز اول پیروزی برگزار کند.
پس از اندکی، همان رسانه‌ها و سپس ستاد او اعلام کردند این برنامه لغو و به زمانی دیگر موکول شده است، اما ستاد پزشکیان به نمایندگی از او در نخستین گام بر خلاف اصل شفافیت و پاسخگویی، نه دلیلی برای لغو این نشست خبری و نه زمان جایگزینی برای آن اعلام نکرد.
ساعتی نگذشت که کانال خبری «امتداد» متعلق به اصلاح‌طلبان و محمدحسین رنجبران، مجری صداوسیما اعلام کردند دلیل لغو این نشست، برگزاری دیدار مسعود پزشکیان با علی خامنه‌ای بود. این رویداد از چند جهت قابل توجه است و تصویری از رفتارهای پزشکیان در آینده به دست می‌دهد که قابل بررسی است.
نخست اینکه برگزاری نشست رسانه‌ای پس از پیروزی برای کسی که به ریاست دولت رسیده، امری مرسوم و مورد انتظار است و لغو آن به دلیل دیداری که هر ساعت دیگری از روز هم می‌توانست برگزار شود، به معنای بی‌اهمیتی یا اهمیت درجه دوم رسانه‌ها و مخاطبان این رسانه‌ها در دستگاه فکری مسعود پزشکیان است.
نکته دیگر اینکه این نشست به خصوص از آن جهت مهم بود که بالاکشیدن نام پزشکیان و تصویرسازی جدید از او در دوران انتخابات، در درجه نخست از کانال همین رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران حامی او انجام شد.
موفقیت کارزار انتخاباتی پزشکیان در ارائه چهره‌ای «تحول‌خواه» و «منتقد وضع موجود» از این چهره سنتی-مذهبی متعهد به نظام و خامنه‌ای، از جمله مدیون رسانه‌هایی بود که از او حمایت کردند.
علاوه بر این‌ها، فرض تغییرات دموکراتیک ولو بسیار جزئی در آینده ایران با وجود جمهوری اسلامی، جدای از نقش مردم و اهمیت مقاومت آن‌ها، بدون ایفای نقش رسانه‌ها، بیش از آنچه می‌نماید، غیرمحتمل خواهد بود.
آنچه پزشکیان در نخستین روز پس از انتخابش در قبال رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران انجام داد با درنظر گرفتن این نکات و با توجه به اینکه دلیل این رفتار، درخواست دفتر علی خامنه‌ای برای دیدار با او بود، بیش از پیش معنا می‌یابد.
در فضای دوگانه و با عمیق‌شدن شکاف میان جامعه و حکومت و در شرایطی که اصلاح‌طلبان سعی کردند این‌طور وانمود کنند که قرار است پزشکیان در کنار جامعه بایستد و این شکاف را اندکی کمتر کند، او به رسانه‌ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی پشت کرد و به دیدار خامنه‌ای به عنوان نماد استبداد، سرکوب و تحقیر جامعه رفت.
پزشکیان حتی در سخنرانی همان روز خود در محل دفن خمینی، از خامنه‌ای تشکر کرد و گفت که بدون حمایت او نامش از صندوق بیرون نمی‌آمد و فارغ از معنای کنایی که از این حرف می‌توان برداشت کرد او ترجیح داد رسیدنش به قدرت را دینی به خامنه‌ای معرفی کند.
پزشکیان پیشتر هم وقتی برای نامزدشدن در انتخابات مجلس رد صلاحیت شد و بعدا پس از اعتراض به این رد صلاحیت، تایید شد، گفت خود را در این زمینه مدیون خامنه‌ای می‌داند.
روز دوم؛ تصفیه اطرافیان
روز دوم ریاست‌جمهوری پزشکیان، روز تصفیه و پاکسازی چهره‌ها و فعالان سیاسی و مدنی اطراف او بود.
با گشتی در شبکه‌های اجتماعی و حساب‌های کاربری فعالان ستاد‌های استانی پزشکیان در این شبکه‌ها، شمار رو به رشدی از پست‌هایی را می‌توان دید که اعضای ستاد او منتشر کرده و می‌گفتند هنوز اتفاقی نیفتاده، کنار گذاشته شده‌اند.
در یکی از شهرستان‌ها، چهره حامی پزشکیان که در دوره محمد خاتمی، فرماندار بوده در اینستاگرام پستی را منتشر کرد و به این مساله که قرار نیست دولت پزشکیان دولت اصلاح‌طلبان باشد اعتراض کرد و نوشت «ما که برای آوردن او تلاش کردیم نباید از صحنه کنار گذاشته شویم.»
هم‌زمان، تعدادی از چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی تصاویری از مدیر یکی از رسانه‌های نزدیک به پزشکیان منتشر کردند و خبر دادند که او بعد از انتخابات از مسیر رخدادها و تصمیم‌گیری‌ها کنار گذاشته شده است.
پزشکیان پیش از این هم گفته بود که خود را از لحاظ تعلق سیاسی، اصلاح‌طلب نمی‌داند و به همان شیوه مرسوم برای فرار از پاسخگویی، خود را اصولگرای معتقد به انجام اصلاحات معرفی کرد. پزشکیان حتی در جلسات جبهه اصلاحات به رهبران اصلاح‌طلب گفت که به آن‌ها وعده‌ای نمی‌دهد و خود را اصولگرا می‌داند.
این یعنی همان کسانی که سعی کردند با ایجاد یک برند جدید از پزشکیان و معرفی او به عنوان یک چهره منتقد حکومت از شهروندان رای بگیرند، پس از انجام کارکرد انتخاباتی و مصرف سیاسی کنار گذاشته شده‌اند.
در یک ویدیوی منتشرشده از ستاد پزشکیان، یکی از مقام‌های پیشین و فعال اصلاح‌طلب علنا گفته بود حامیان او باید به جامعه القا کنند که او یک چهره مخالف است، زیرا خودش نتوانسته به خوبی چنین تصویری از خودش نشان دهد.
انتخابات به پایان رسیده و ادغام پزشکیان در شبکه‌های نظامی، ایدئولوژیک و سیاسی مرکز قدرت آغاز شده است. به نظر می‌رسد در این روند اطرافیان او بیش از پیش و با سرعت بیشتر تصفیه و جایگزین خواهند شد.
روز سوم؛ از «جبهه مقاومت» تا حجاب و فیلترینگ
روز سوم پزشکیانِ رییس‌جمهور، یعنی دوشنبه ۱۸ تیرماه روز لبخند او به رهبران نیروهای نیابتی نظام در منطقه و پشت پا زدن به وعده‌های اجتماعی‌اش برای داخل کشور در دوران انتخابات بود.
مهم‌ترین رویداد این روز نامه او به حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان بود، نامه‌ای که او در آن بر حمایت از نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی تاکید کرد.
پزشکیان قبلا هم ارادت خود به سپاه و حمایتش از برنامه‌های موشکی را ابراز کرده بود، یک بار با امضای طرح حمایت از سپاه و پوشیدن یونیفورم آن و یک بار با دفاع از موشک و پهپادهای سپاه در مناظره‌های انتخاباتی.
این در حالی است که یک بخش مهم از اعتراض جامعه به خط مشی حکومت، همین تحرکات و دیپلماسی تنش‌آفرینی نظامی جمهوری اسلامی با مجری‌گری سپاه در منطقه است.
اصلاح‌طلبان و خود پزشکیان نیز به خوبی از این نارضایتی جامعه از سیاست خارجی جمهوری اسلامی مطلع هستند اما ظاهرا منافع آن‌ها ایجاب نمی‌کند آن را به رسمیت بشناسند و در رفتار و عملکردهیشان بازتاب دهند.
شعار «نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران» که از سال ۱۳۸۸ به شعار ثابت تجمعات و اعتراضات سراسری تبدیل شده، خبر از همین رویکرد اعتراضی جامعه می‌دهد.
اما پزشکیان ترجیح داد در همین آغاز کار نشان دهد که خط همان خط جمهوری اسلامی است و راه همان راه رئیسی و خامنه‌ای. خبرگزاری ایرنا هم سه‌شنبه ۱۹ تیر در یادداشتی نوشت که این خط تغییر نخواهد کرد و بلکه تقویت هم خواهد شد.
از سوی دیگر، سه‌شنبه خبری منتشر شد که نشان می‌داد پزشکیان و تیم او آن‌طور که اطرافیانش به جامعه تلقین کردند قرار نیست بساط گشت ارشاد و حجاب اجباری را جمع کند و مقابل آن بایستد.
بر اساس این خبر، در اصفهان، مسئولان ارشد ستاد پزشکیان از اجرای یک زن فعال اصلاح‌طلب در برنامه جشن پیروزی او ممانعت کرده و دلیل آن را هم حجاب او عنوان کردند. این زن اصلاح‌طلب پیشتر و در زمان نیاز به چلب ارا مردم، مجری برنامه‌های ستاد در جریان کارزار انتخاباتی بود.
این خبر تناقض خط مشی تیم پزشکیان و اطرافیانش با شعارهای انتخاباتی کارزار او را عیان کرد. پزشکیانی که کارزار او و خودش بارها سعی کردند در رسانه‌ها خود را مخالف وضع موجود از لحاظ تحمیل حجاب به زنان نشان دهند، بلافاصله پس از پیروزی حتی با اعضای ستادشان رفتار متناقضی کردند و یک زن را به خاطر پوشش کنار گذاشتند.
البته این برای کسانی شوکه‌کننده بود که در طول انتخابات چشم بر سابقه عملکرد پزشکیان و گفتمان اطرافیان او بسته بودند. پزشکیان پیشتر طرح «امر به معروف» برای تحمیل اصول حکومت بر پوشش شهروندان در اماکن عمومی را امضا کرده بود.
او همان کسی بود که گفته بود جلوی معاینه زنان را در بیمارستان دانشگاه علوم پزشکی به دلیل نگاه مذهبی‌اش گرفته بود و در سخنرانی‌های انتخاباتی به زنان بدون حجاب به عنوان افراد دارای مشکل نگاه می‌کرد و نه کسانی که حق انتخاب پوشش دارند. اما حجاب تنها موضوع روز سوم ریاست‌جمهوری پزشکیان نبود، فیلترینگ اینترنت هم به مساله تبدیل شد.
ماجرا از آن قرار بود که ویدیویی منتشر شد که در آن پیام فیض، عضو شورای سیاستگذاری ستاد پزشکیان، در یک مصاحبه تلویزیونی پس از انتخاب او به عنوان رییس‌جمهور گفت پزشکیان در طول انتخابات صراحتا هیچ وعده‌ای به مردم نداده است و در مورد فیلترینگ دغدغه دارد اما هیچ زمانی وعده رفع فیلتر نداده است.
شهروندان و کاربران مجازی به سرعت به این سخنان واکنش نشان دادند، چرا که سخنان معترضانه پزشکیان در دوران نیاز او به رای را فراموش نکردند، زمانی که او از رفع فیلترینگ سخن گفته بود.
اما در این‌جا هم به نظر می‌رسد شاید چشمان اطرافیان و حامیان پزشکیان به روی سخنان دیگر او بسته مانده بود. پزشکیان حتی در مناظره‌ها و سخنرانی‌های انتخاباتی گفته بود که با قطع اینترنت در زمان اعتراضات ضدحکومتی مخالف نیست. محمدجواد ظریف هم که در کارزار انتخاباتی او نقشی برجسته داشت، در جریان دیدار از نمایشگاه الکامپ از همین سیاست حمایت کرده بود.
و بقیه ماجرا؛ زیر سایه خامنه‌ای
اما این همه ماجرای همین چندروز ریاست‌جمهوری منتخب نبود. نگاهی به سخنان مقام‌های حکومت و چهره‌های نزدیک و ستادی پزشکیان بخش‌های دیگری از حقیقت را روشن می‌کند.
پس از انتخاب پزشکیان، یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در محافل رسانه‌ای و سیاسی کابینه احتمالی اوست. فارغ از اینکه او چه کسانی را برمی‌گزیند روشن است که قرار نیست کسی برای برهم زدن مسیر و بازی فعلی به کار گرفته شود. این را هم چهره‌های اصلی نزدیک به پزشکیان می‌گویند و هم مقام‌های حکومت.
در جبهه حامیان پزشکیان، حسین مرعشی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی گفت: «پزشکیان باید اعتماد خامنه‌ای را جلب کند و قدرت او را پشت سر دولت بیاورد.» محمود واعظی، مقام دولت روحانی هم گفت: «پیام خامنه‌ای می‌تواند مانیفست همکاری دولت با مردم و مسئولین و جناح‌های مختلف باشد و همه باید به آن وفادار و ملتزم باشیم و به دولت کمک کنیم.»
سعید لیلاز، فعال اصلاح‌طلب نیز درباره احیای برجام گفت: «من اصلا به مصلحت پزشکیان نمی‌بینم که بخواهد کوچک‌ترین حرکتی در زمینه سیاست خارجی، بدون اجازه و موافقت خامنه‌ای انجام دهد.»
اما افراد نزدیک به علی خامنه‌ای نیز بر اجرای دستورات او از سوی دولت جدید تاکید کردند. احمد سالک، عضو جامعه روحانیت مبارز و عباس کعبی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ضمن بیان اینکه «سیاست‌های کلی نظام خط‌مشی عمومی دولت جدید است»، اطاعت از ولی فقیه را توصیه کردند.
با این تفاسیر، آنچه از پزشکیان بر‌می‌آید، تبعیت محض از علی خامنه‌ای و اجرای سیاست‌های او در حوزه‌های مختلف است. خود او نیز در همین چند روز نشان داده پایه اجرای چنین سیاستی و رفتن در چنین مسیری است. با وجود آن‌که به عقیده بعضی، شاید قضاوت درباره تحقق وعده تغییر از سوی پزشکیان زود باشد، اما بنا بر ضرب‌المثل معروف «سالی که نکوست، از بهارش پیداست.»